παλίρροια

Το φαινόμενο της περιοδικής διακύμανσης της στάθμης των θαλασσών, το οποίο περιλαμβάνει δύο εναλλασσόμενες φάσεις, την πλημμυρίδα (άνοδος της θάλασσας) και την άμπωτη (κάθοδος της θάλασσας). Η π. προκαλείται κυρίως από τη μαγνητική έλξη της Σελήνης και, κατά δεύτερο λόγο, του Hλίου πάνω στη μάζα του νερού. Οι κινήσεις περιφοράς της Σελήνης γύρω από τη Γη και της Γης γύρω από τον Ήλιο επιδρούν έτσι, ώστε η διπλή έλξη, που ασκούν στον πλανήτη μας ο δορυφόρος και ο Ήλιος, να αλλάζει συνεχώς θέση, προκαλώντας ωθήσεις, περιοδικά μεταβλητές, πάνω στα γήινα ύδατα. Σε χρόνο 24 ωρών και 50 λεπτών συμβαίνουν δύο πλημμυρίδες και δύο αμπώτιδες, γιατί στον ίδιο χρόνο η Σελήνη βρίσκεται δύο φορές στον ίδιο μεσημβρινό. Οι κινήσεις αυτές της θάλασσας γίνονται επομένως κάθε εξάωρο· η θάλασσα επί 6 ώρες περίπου ανεβαίνει και επί 6 ώρες κατεβαίνει· ο Ήλιος, παρά την ασύγκριτα μεγαλύτερη μάζα του από τη μάζα της Σελήνης, ασκεί 3 φορές μικρότερη έλξη από του δορυφόρου μας, επειδή είναι πολύ μεγαλύτερη η απόσταση (οι παλιρροϊκές δυνάμεις είναι ανάλογες των μαζών και αντιστρόφως ανάλογες του κύβου των αποστάσεων). Γι» αυτόν το λόγο οι μεγαλύτερες π. συμβαίνουν κατά τη διάρκεια των συζυγιών, δηλαδή κάθε δεκαπενθήμερο, όταν η Σελήνη και ο Ήλιος βρίσκονται στην ίδια, κατά προσέγγιση, ευθεία με τη Γη, ενώ οι μικρότερες κατά τους τετραγωνισμούς, οπότε η έλξη της Σελήνης είναι κάθετη προς την έλξη του Ήλιου, δηλαδή ο Ήλιος και η Σελήνη σχηματίζουν γωνία 90° με τη Γη· αυτό συμπίπτει επομένως με το πρώτο και το τελευταίο τέταρτο της Σελήνης. Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι πλημμυρίδα συμβαίνει όχι μόνο στον τόπο στου oποίου το ζενίθ βρίσκεται η Σελήνη (δηλαδή όταν σχηματίζει ορθή γωνία με τον τόπο αυτόν), αλλά και όταν βρίσκεται στο ναδίρ (στους αντίποδες δηλαδή του τόπου)· αυτό εξηγείται γενικά με τη θεωρία του Νεύτωνα, περί ενός συστήματος Σελήνης - Γης, του οποίου το κέντρο βάρους δεν συμπίπτει με το κέντρο της Γης, αλλά είναι αρκετά μετατοπισμένο προς την κατεύθυνση του δορυφόρου, έτσι ώστε η μικρότερη έλξη να ασκείται στα ύδατα που βρίσκονται στους αντίποδες του σημείου, όπου βρίσκεται τη στιγμή εκείνη η Σελήνη. Επειδή η διανομή της ξηράς και των θαλασσών είναι ανώμαλη, οι πλημμυρίδες και οι αμπώτιδες δεν παρουσιάζουν κανονικό εύρος και διανομή, όπως θα συνέβαινε αν η Γη ήταν σκεπασμένη ολόκληρη από ένα υδάτινο κάλυμμα σταθερού βάθους. Πρακτικά, το φαινόμενο της π. προκαλεί δύο μεγάλα κύματα αδιόρατα για μας στο σύνολό τους, τα οποία τρέχουν το ένα πίσω από το άλλο, προς τους αντίποδες, ακολουθώντας την κίνηση της Σελήνης· εξαιτίας όμως των εμποδίων που συναντούν (ξηρές που αναδύθηκαν, υποθαλάσσιες ράχες), της αδράνειας της μάζας τους κλπ., η κορυφή των κυμάτων αυτών βρίσκεται λιγότερο ή περισσότερο καθυστερημένη σε έναν ορισμένο τόπο, σχετικά με το πέρασμα της Σελήνης πάνω από τον τόπο αυτόν· η καθυστέρηση αυτή ονομάζεται ώρα του λιμανιού· οι γραμμές που συνδέουν, επάνω σε ειδικούς ναυτικούς χάρτες, τα σημεία με την ίδια ώρα λιμανιού, έχουν μια αξιόλογη συμβουλευτική σημασία για τη ναυσιπλοΐα. Η π., ενώ είναι λιγότερο αισθητή σε ανοιχτή θάλασσα και γενικά στις μεσογειακές θάλασσες, αποκτά πολύ μεγάλες τιμές στις ακτές των ωκεανών και ιδιαίτερα στο βάθος των επιμήκων κόλπων: έτσι, σε ανοιχτή θάλασσα οι τιμές εύρους της π. κυμαίνονται γύρω στο ένα μέτρο, στη Μεσόγειο θάλασσα σε 60 εκ. κατά μέσον όρο, ενώ στην Αγγλία υπερβαίνουν πολλές φορές και τα 14 μ., σε ορισμένες αγγλικές ακτές φτάνουν τα 16 μ., σε άλλες, της Παταγωνίας, τα 18 μ. και στη Μπάια Φουντ φτάνουν σχεδόν τα 20 μ. (τιμή που διεκδικεί έως τώρα την πρώτη θέση). Πρέπει να σημειωθεί ότι και τα μετεωρολογικά φαινόμενα επιδρούν στις π.: έτσι οι μεταβολές της ατμοσφαιρικής πίεσης και οι μόνιμοι άνεμοι μπορεί να επιτείνουν τις πλημμυρίδες για να μειώσουν τις αμπώτιδες. Από τις π. προκαλούνται ρεύματα κατά μήκος των ακτών (παλιρροϊκά ρεύματα) που είναι αρκετά βίαια, κυρίως στα στενά (διαύλους), με επικίνδυνες δίνες (όπως τα μυθικά ρεύματα ανάμεσα στη Σκύλλα και στη Χάρυβδη στη Μεσσήνη): αυτός είναι ένας από τους κυριότερους λόγους που οι πλωτές μεσωκεάνιες διώρυγες, όπως του Παναμά, δεν κατασκευάζονται σε μία μόνο τάφρο με την ίδια στάθμη ύδατος, όπου θα ήταν δυνατό να παραχθούν πολύ βίαιες κινήσεις νερού, αλλά καταφεύγουν σε υδατοφράχτες. Κλασικό, διεθνώς γνωστό, παράδειγμα παλιρροϊκού ρεύματος σε δίαυλο, είναι αυτό το οποίο σχηματίζεται στο στενό του Ευρίπου. Το ρεύμα αυτό είναι ορμητικό, με ταχύτητα μέχρι 9 μίλια την ώρα (πριν από τη διεύρυνση του πορθμού) και μέση ταχύτητα 4-5 μίλια την ώρα, και διαρκεί 6 ώρες και 15 λεπτά. Ύστερα από λίγα λεπτά, το ρεύμα επαναλαμβάνεται, με αντίστροφη όμως φορά. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται 23-24 ημέρες κάθε μήνα, με ένταση που εξαρτάται από τις φάσεις της Σελήνης· κατά τις υπόλοιπες ημέρες του σεληνιακού μήνα παρατηρούνται ανωμαλίες, η ένταση δηλαδή του ρεύματος μπορεί να αλλάξει 14 φορές μέσα στο ίδιο 24ωρο ή και, αντίθετα, να μη συμβεί καμιά αλλαγή για ολόκληρη μέρα. Σε μερικές ακτές, που σχηματίζονται στις εκβολές των ποταμών με συγκλίνουσες όχθες, δημιουργούνται τεράστια παλιρροϊκά ρεύματα, που φτάνουν σε μεγάλο ύψος και τρέχουν με ταχύτητα αρκετών μιλίων την ώρα (στον κόλπο του Σεν Μαλό, στην ακτή της Βρετάνης, το ύψος της π. φτάνει τα 12 μ. με ταχύτητα ρεύματος 8 μιλίων την ώρα). Σε μερικούς ποταμούς, το παλιρροϊκό ρεύμα μπαίνει μέσα ως μεγάλο και ισχυρό κύμα πλημμυρίδας, αντίθετα προς το ρεύμα του ποταμού, και προκαλεί το φαινόμενο ενός υδάτινου φράκτη, ύψους μέχρι 8 μ., όπως για παράδειγμα, στην ανατολική Κίνα (ποταμός Γιανγκτσέ Κιανγκ) και σε μερικούς ποταμούς της Νότιας Αμερικής· τα ρεύματα αυτά παρασύρουν τις προσχώσεις, διατηρούν ελεύθερα τα στόμια των ποταμών και έτσι δημιουργούνται προστατευμένοι λιμένες στα όρια της παλίρροιας. Έγιναν πολλές προσπάθειες χρησιμοποίησης της πλημμυρίδας και της αμπώτιδας ως πηγής ενέργειας, κυρίως εκεί όπου το εύρος της π. είναι αισθητό (το σύστημα της συμπίεσης αέρα σε ειδικούς χώρους και της χρησιμοποίησης κατόπιν του συμπιεσμένου αέρα, καθώς και οι πολυάριθμοι παλιρροιόμυλοι, στις βενετσιάνικες λιμνοθάλασσες κατά το 10o έτος έως τον 14o αι.), αλλά αποδείχτηκαν αντιοικονομικές και ξεπεράστηκαν από την τεχνική πρόοδο. Σήμερα όμως φαίνεται ότι έφτασαν στο άριστο σημείο αυτής της εκμετάλλευσης, χρησιμοποιώντας τις μεταβολές της στάθμης της π. ως υδατόπτωση για την κίνηση στροβίλων και την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η πρώτη εφαρμογή του τύπου αυτού είναι ο κεντρικός ηλεκτρικός παλιρροιοκινητήρας της Ρανς, κοντά στο Σεν Μαλό (Γαλλία), που άρχισε να λειτουργεί το 1966. Για τη μέτρηση του εύρους της π. χρησιμοποιούνται αυτογραφικά όργανα, οι παλιρροιογράφοι πίεσης· τα όργανα αυτά κατέρχονται στον πυθμένα της θάλασσας και καταγράφουν τις μεταβολές της πίεσης του υπερκείμενου ύδατος, οι οποίες εξαρτώνται άμεσα από το πάχος του. Η ταινία, όπου καταγράφονται οι μεταβολές αυτές, ονομάζεται παλιρροιόγραμμα. Διαπιστώνεται έτσι ότι η παλιρροϊκή κίνηση επεκτείνεται μέχρι τον πυθμένα, όσο μεγάλο και αν είναι το βάθος της θάλασσας. Παλίρροια. Στη φωτογραφία, φαίνεται άμπωτις κατά μήκος των ακτών της Μάγχης, όπου, το εύρος της παλίρροιας είναι αρκετά μεγάλο. Παλίρροια. Στη φωτογραφία, φαίνεται πλημμυρίδα κατά μήκος των ακτών της Μάγχης, όπου, το εύρος της παλίρροιας είναι αρκετά μεγάλο. Γενική άποψη φράγματος στην Ολλανδία, για προστασία της παράκτιας περιοχής από την παλίροια. (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

η (ΑΜ παλίρροια, Α και παλίρροια και ιων. τ. παλιρροίη) [παλίρρους]

το φαινόμενο τής ταλάντωσης τής στάθμης τής θάλασσας λόγω τής έλξης που ασκούν πάνω στην υδρόσφαιρα η Σελήνη και ο Ήλιος, ενιαία ονομασία για την πλημμυρίδα και την άμπωτη

αρχ.

1. η προς τα πίσω ροή τού ύδατος

2. ανάρρους, αναρροή («διὰ τὴν... παλίρροιαν τῆς ὑγρότητος... αἱ κοιλίαι σκληραὶ γίνονται σπληνίωσιν», Αριστοτ.)

3. μτφ. ταλάντευση, αβεβαιότητα («ἡ παλίρροια τῶν πραγμάτων» — η τύχη, Πολ.).